RIP Stephen Hawking, mythe en atheïst

Gisteren overleed Stephen Hawking, fysicus en wetenschapper, maar bovenal mythe en cultfiguur. Het zal me waarschijnlijk door velen niet in dank worden afgenomen dat ik dit zeg, maar de combinatie van een fantastisch brein in een uiterst kwetsbaar lichaam, heeft er toe bijgedragen dat er gisteren en vandaag in superlatieven over hem wordt gesproken.   Vaak wordt hij in één adem met Einstein en Newton genoemd. Ik weet niet of het helemaal terecht is en voldoende eer is voor de twee eersten in dat rijtje. Ja, Hawkings heeft een belangrijke ontdekking gedaan over zwarte gaten en is er in geslaagd een stuk wetenschap te ontsluiten naar meer mensen dan de groep die het origineel zou interesseren. Anderzijds heeft hij vaak ook uitspraken gedaan die mediageniek waren. Ik durf me zelfs afvragen of hij zo bekend zou geweest zijn zonder zijn rolstoel en stemcomputer? Ik al de huldebetuigingen die ik vandaag lees, merk ik toch de ondertoon van andere wetenschappers die enerzijds alle eer willen bewijzen over zijn thesis over zwarte gaten en hun straling, maar anderzijds er toch ook op wijzen dat hij de rockster van het heelal was dankzij de populaire boeken die hij schreef. Daardoor waren er vaak ook uitspraken van hem die een eigen leven gingen leiden en onterecht werden voorgesteld als dé mening van de ganse wetenschap.  

Atheïst tot in de kist

  Ik wil naast het feit dat de man een mythe en cultfiguur geworden is (wat hem van harte gegund is; wetenschap is te belangrijk om het alleen aan nerds over te laten, zelfs al zijn het coole nerds zoals ik), vooral even stilstaan bij zijn atheïsme, waarin hij nogal een zendingsdrift verkondigde. Hij was daarin nogal dogmatisch.   Zo heeft hij ooit gezegd:

We zijn allemaal vrij om te geloven wat we willen en naar mijn mening is de eenvoudigste verklaring; er is geen god. Niemand heeft ons universum gecreëerd en niemand regisseert ons lot.

  Hawking heeft zelf meerdere malen duidelijk gemaakt dat hij atheïst was, onder andere met deze controversiële uitspraak in 2014 tijdens een interview met Pablo Jauregui, een journalist uit El Mundo, een Soaanse krant:

Voordat we de wetenschap begrijpen, is het logisch om te geloven dat God het universum heeft geschapen. Maar nu biedt de wetenschap een meer overtuigende verklaring. Wat ik bedoelde met ‘we zouden de geest van God kennen’ is, we zouden alles weten wat God zou weten als er een God was, die er niet is. Ik ben een atheïst.

  Het is uiteraard zijn goed recht (en dat van vele anderen) om atheïst te zijn en niet in God te geloven. Alleen vind ik het spijtig dat dit bij Hawking en zovele andere gewoon gezegd wordt omdat het ene dogmatische geloof (in God) vervangen is door een ander (in wetenschap).   Hawking stelt in bovenstaande quote dat wetenschap een betere uitleg biedt, maar is het eigenlijk niet wetenschappelijker correcter om te zeggen dat de wetenschap op veel dingen een betere uitleg biedt dan religie voorheen deed, maar dat er nog heel wat zaken zijn waar de wetenschap geen antwoord op heeft? Wetenschap wordt door vele wetenschappers immers gedefinieerd aan de hand van wat we weten versus wat we nog niet weten. Het grote probleem daarbij is dat een index van het eerste deel vrij goed te maken valt, maar niet van het tweede deel. Je weet soms wat je nog niet weet, maar je weet niet of er nog veel meer is dat je niet weet. Een wetenschappelijke paradox, volgens mij.   Daarin schuilt voor mij dan ook de denkfout van Hawking en zovele andere atheïsten. Ja, ze hebben gelijk dat mensen van oudsher zich vaak tot religie hebben gewend om (dogmatische) antwoorden te hebben op fenomenen die nu beter uitgelegd worden door wetenschap. Ik ben zelf een wetenschapsfan en ik zal altijd geloof (sic) hechten aan wat wetenschappelijk bewezen is.   Voor mij sluit dat echter niet uit dat er naast wetenschap ook plaats is voor religie. Ik maak zelfs meer het onderscheid dat wetenschap de beste manier is om antwoorden te geven op hoe-vragen (hoe gebeurt iets), maar dat religie vaak beter geschikt is om te antwoorden op waarom-vragen. Het is niet omdat de wetenschap nu vrijwel zeker is van de big bang (inderdaad, vrij zeker, ook daar is binnen de wetenschap een zeker niveau van geloof voor nodig en zijn er voor- en tegenstanders), dat men weet waarom de big bang er ooit is geweest.  

Wetenschap en religie: twee vensters op dezelfde waarheid

  Stephen Hawking moet dat voor zichzelf ook ergens toegegeven hebben, want er is volgende quote van hem die nogal beroemd is geworden:

God zou kunnen bestaan, maar de wetenschap kan het heelal verklaren zonder een schepper nodig te hebben.

  Daar laat hij het toch maar mooi in het midden. Het is immers niet omdat je ontdekt hoe God dingen gecreëerd hebt, dat je daarom een bewijs hebt dat God niet bestaat.   Als mormoon ben ik trouwens fan van volgende uitspraak van Stephen Hawking:

Ik ben niet religieus in de normale zin. Ik geloof dat het universum beheerst wordt door de wetten van de wetenschap. Die wetten werden misschien bepaald door God, maar God grijpt niet in om deze wetten te breken.

  Ik ben ook niet religieus in de normale zin, zijnde zoals vele mensen denken dat religieus altijd is: dogmatisch, dom, achterhaald, … Ik ben een mormoon en mormonen worden aangespoord om wetenschap te bedrijven en alsmaar bij te leren. De mormoonse doctrine stelt heel duidelijk dat wij als mensen zullen blijven leren en alsmaar meer en meer zullen ontdekken, maar stelt bijvoorbeeld ook in het scheppingsverhaal dat God het universum gecreëerd heeft door de wetten te bepalen en dat het voor de werking van het universum cruciaal is dat God niet ingrijpt.   Hawking heeft eigenlijk als atheïst het antwoord gegeven op één van de argumenten die het meest door atheïsten wordt gebruikt: “Als er een liefdevolle, almachtige God bestaat, waarom laat Hij dan zoveel ellende toe?” Omdat, als Hij dat zou doen, de werking van het universum zo overhoop zou halen, dat het niet meer zou werken.   Kortom, voor vele mensen mag Stephen Hawking dan het symbool van de wetenschappelijke atheïst zijn, maar als ik zijn boeken lees, merk ik regelmatig zaken op die eerder wijzen op het feit dat het allemaal zo kundig in elkaar steekt zodat wetenschap het kan verklaren met vaste wetten, dat je je de vraag kan stellen dat als het allemaal door toeval zou ontstaan zijn, het niet veel meer een rommeltje zou geweest zijn. Denk daar maar eens over na.